نقد و بررسی

دستگاه اتوکلاو چگونه کار می‌کند؟

دستگاه اتوکلاو چیست

اتوکلاو چیست؟

دستگاه اتوکلاو دستگاهی است که برای ضدعفونی کردن وسایل و از بین بردن باکتری ها، قارچ ها، ویروس ها و مواد مضر قرار گرفته بر روی آنها، از بخار تحت فشار استفاده می‌شود و در موارد بهداشتی و صنعتی کاربرد دارد. در واقع وسایل در طی مدت زمان معلوم (مدت زمان برای وسایل مختلف، متفاوت است) تا رسیدن به دمای مورد نظر گرم می‌شوند. گرما و رطوبت تولید شده ساختار پروئینی این مواد مضر را در هم شکسته و آنها را از بین می‌برد.

نمونه اولیه دستگاه اتو کلاو که امروزه آن را با نام زودپز می‌شناسیم، در سال 1679 توسط فیزیکدان فرانسوی، دنیس پاپن، اختراع شد. در نهایت در سال 1879 توسط میکروبیولوژیست فرانسوی، چارلز چمبرلند، نسخه جدیدی به نام اتوکلاو ساخته شد که امروزه در موارد پزشکی کاربرد دارد. دستگاه AutoClave از دو کلمه تشکیل شده است. Auto (اتو) به معنای خودکار و Clave (کلاو) به معنای قفل شونده یا بسته شونده می‌باشند. بنابراین می‌توان گفت اتوکلاو دستگاهی خود قفل شونده برای استریل مواد و وسایل با استفاده از بخارِ با فشار است.

کلاس های اتوکلاو

اتوکلاو ها دارای سه کلاس N، S و B هستند. در زیر برای شما تفاوت های آنها را شرح داده ایم.

  1. اتوکلاو کلاس N

پایین ترین دستگاه اتوکلاو، کلاسN  می‌باشد و می‌توان از آن تنها به عنوان یک ابزار کمکی استفاده کرد. این نوع دستگاه فاقد پمپ خلاء است. در نتیجه تنها می‌توان ابزاری با ساختار جامد را با آن استریل کرد. همچنین نمی‌توان وسایل حفره دار یا اقلام دارای بسته بندی را با آن استریل نمود. از طرفی در اتوکلاو کلاس N برخلاف اتوکلاو های پیشرفته تر، گزینه خشک کردن موثری وجود ندارد.

  1. اتوکلاو کلاس S

این اتوکلاو کلاسی بین N و B است. کارخانه سازنده این دستگاه ها مشخص می‌کند که چه وسایلی را می‌توان با آن استریل کرد. بر خلاف اتوکلاو کلاس N، در این نوع دستگاه، استریل وسایل بسته بندی شده، سنگین تر و چند لایه امکان پذیر است. این اتوکلاوها دارای پمپ خلاء هستند و هوا را بطور کامل قبل از شروع فرایند از محفظه خارج می‌کنند. اما با این وجود این اتوکلاو ها کارایی کمتری نسبت به اتوکلاو های کلاس B دارند.

  1. اتوکلاو کلاس B

اتوکلاوهای کلاس B را می‌توان پیشرفته ترین دستگاه های ضدعفونی کننده بخار دانست. این دستگاه ها را می‌توان در سالن های دندانپزشکی، زیبایی یا تاتو و حتی در بیمارستان ها نیز بکار برد. آنها همچنین تمام الزامات بهداشتی اپیدمیولوژیک را برآورده می‌سازند. در این دستگاه امکان استریل کردن تمام وسایل بسته بندی شده و بدون بسته بندی، پوشش های پارچه ای و ابزار حفره دار مدل B و A وجود دارد. همچنین با دارا بودن پمپ خلاء قدرتمند خود، هوا را به طور کامل از محفظه خارج می‌کند. این محصولات همچنین مجهز به پورت USB برای بایگانی الکترونیکی فرایند های صورت گرفته هستند.

برای انتخاب دستگاه اتوکلاو مناسب، باید در نظر بگیرید که چه هدفی را می‌خواهید دنبال کنید. علاوه بر این موارد می‌توانید به مشخصاتی مانند میزان سر و صدا، گارانتی و خدمات، طراحی، مدت زمان استریلیزاسیون و… نیز توجه کنید.

انواع دستگاه اتوکلاو

اجزای اتوکلاو

ساده ترین شکل دستگاه اتو کلاو، نوع آزمایشگاهی آن است که در زیر توضیحاتی در مورد قطعات آن برای شما ارائه نموده ایم:

  • اتاق فشار

جزء اصلی دستگاه اتوکلاو، اتاق فشار نام دارد که از یک محفظه داخلی و یک جلد بیرونی تشکیل شده است. محفظه داخلی از فولاد ضد زنگ یا فلز اسلحه تهیه شده که در داخل محفظه بیرونی قرار دارد. محفظه بیرونی نیز تشکل شده از آهن می‌باشد.

اتوکلاوهایی که در آزمایشگاه ها استفاده می‌شوند یک جلد بیرونی دارند که با بخار پر می‌شود. این امر سبب کاهش زمان مورد نیاز برای رسیدن به دمای استریلیزاسیون خواهد شد. وسایل و موادی که قرار است استریل شوند، در محفظه داخلی قرار می‌گیرند. اندازه این محفظه فشار، از 100 تا 3000 لیتر می‌تواند متغیر باشد.

  • سیستم کنترل

تمام دستگاه های اتوکلاو مدرن و پیشرفته دارای رابط کنترلی هستند که شبیه قسمتی است که بر روی مایکروویو می‌بینید اما کمی پیچیده تر. یک فرایند استریلیزاسیون از برنامه های نرم افزاری از پیش تعیین شده ای پیروی کرده که اجزای دستگاه را در یک دنباله به خصوص باز و بسته می‌کند. بنابراین سیستم کنترلی بخشی است که تمام اتوکلاو ها به آن نیاز دارند؛ خواه بصورت یک دکمه فشاری با یک ریز پردازنده یا به پیچیدگی یک کنترل کننده قابل برنامه ریزی با صفحه نمایش لمسی.

  • شیر یا دریچه ترموستاتیک (کنترل دما)

دریچه ترموستاتیک که به آن دریچه بخار نیز گفته می‌شود، وسیله ای است که می‌تواند به هوا و آب اجازه خروج بدهد. البته ممکن است یک سیستم انتقال بخار دریچه های مختلفی داشته باشد اما تمام آنها یک وظیفه دارند؛ حذف میعانات و ممانعت در برابر عبور هوای خشک. این دریچه ها معمولا به دما حساس هستند که با افزایش دما بسته می‌شوند.

  • سوپاپ ایمنی

به دلیل اینکه تمام دستگاه های اتو کلاو در فشار بسیار بالا کار می‌کنند، بنابراین باید دارای ساختار فوق العاده قوی به همراه تجهیزاتی ایمنی باشند تا اطمینان حاصل شود خطری کاربران این دستگاه ها را تهدید نخواهد کرد. شیر اطمینان یکی از این وسایل الکترونیکی است که در شرایطی که تمام سیستم های کنترل الکترونیکی از کار بیفتند، آخرین وسیله ایمنی برای مخزن تحت فشار محسوب می‌شود. نیاز است که این سوپاپ های ایمنی توسط شرکت سازنده دستگاه، بیمه و بازرسی، تست و تایید شوند و در شرایط کاری مناسبی قرار بگیرند.

  • مکانیسم خنک کنندگی پساب

در بسیار از دستگاه های اتوکلاو سیستمی برای خنک کردن پساب ها پیش از ورود به لوله های تخلیه وجود دارد. بسیاری از شهرداری ها و ساختمان ها اجازه نمی‌دهند پساب های بالاتر از 140درجه فارنهایت به آب های زیر سطح زمین وارد شوند؛ زیرا می‌تواند به لوله ها و دیگر تاسیسات تخلیه آسیب هایی وارد کند. برای جلوگیری از این صدمات، این بساپ ها و بخار باید قبل از تخلیه، خنک شوند. آسانترین راهکاری که می‌توان در این زمینه بکار برد، ترکیب آن با آب سرد اضافی است اما این امر باعث می‌شود اتوکلاو مصرف آب ساختمان را بالا ببرد. با این حال برخی از اتوکلاوها به گونه ای طراحی شده اند که می‌توانند مصرف آب را کاهش دهند.

  • سیستم خلاء

برای اینکه فرایند استریلیزاسیون بطور نتیجه بخشی انجام بگیرد، باید تمام هوای درون محفظه تخلیه و با بخار پر شود. برخی از وسایل، بخصوص اقلام حفره دار، تمایل دارند کیسه های هوایی را درون خود حفظ کنند. اگر در زمان استریل شدن، محفظه های هوایی در این وسایل وجود داشته باشند، میکروارگانیسم های موجود در آنها زنده مانده و کالاها ضدعفونی نمی‌شوند. به همین دلیل بیشتر این دستگاه ها به سیستم خلاء مجهز هستند.

این سیستم علاوه بر اینکه به کاربران اجازه می‌دهد قبل از فرایند استریلیزاسیون هوا را به طور کامل از محفظه خارج کنند (پیش خلاء)، آنها را قادر می‌سازد پس از پایان فرایند، بخار را نیز برای خشک شدن وسایل از درون محفظه حذف نمایند.

  • ژنراتور یا مولد بخار

جوشاننده مرکزی رایج ترین منبع بخاری است که برای دستگاه اتوکلاو استفاده می‌شود. اما اگر این بخار برای اتوکلاو کافی یا در دسترس نباشد، از یک مولد بخار الکتریکی با نام شناخته شده دیگ بخار استفاده می‌شود. این دیگ های بخار اغلب در زیر محفظه اتوکلاو قرار دارند و از گرمایش الکتریکی استفاده می‌کنند.

اجزای دستگاه اتوکلاو

روش کار دستگاه اتوکلاو

این دستگاه معمولا در مراکز بهداشتی درمانی برای ضدعفونی و استریل کردن وسایل پزشکی بکار می‌رود. اقلامی که باید استریل شوند در مخزنی به نام اتاقک تحت فشار قرار می‌گیرند. سه عامل زمان، دما و کیفیت بخار برای انجام استریلیزاسیون نتیجه بخش در دستگاه اتوکلاو مهم است. برای برآوردن آنها، فرآیند این دستگاه در سه مرحله صورت می‎‌گیرد:

مرحله تهویه

 وجود هوا مانع از استریل شدن می‌شود. بنابراین در مرحله اول، هوا باید از محفظه خارج شود. در دستگاه های استریل کننده دینامیکی حذف کننده هوا که با بخار کار می‌کنند، هوا با بکارگیری سیستم خلاء از محفظه خارج می‌شود. در ضد عفونی کننده های گرانشی نیز با استفاده از بخار، هوا را در محفظه جا به جا کرده و آن را به سمت محل تخلیه استریل کننده فشار می‌دهند.

مرحله در معرض قرار دادن

بعد از خارج کردن هوا و بسته شدن قسمت تخلیه استریل کننده، بخار بصورت پیوسته وارد محفظه شده و فشار و دمای آن به میزان معین و تغیین شده ای به سرعت بالا می‌رود. در این مرحله وسایل و مواد برای مدت زمان مشخصی برای استریل شدن در معرض دمای ثابتی قرار داده شده و نگه داشته می‌شوند.

مرحله خروج

در مرحله آخر، تخلیه دستگاه باز می‌شود. بخار خارج می‌گردد، فشار کاهش می‌یابد و در نهایت اقلام موجود در محفظه می‌توانند خشک می‌شوند.

کیفیت بخار در زمان استریلیزاسیون باید مورد توجه قرار بگیرد. بخار مورد استفاده باید دارای 97% بخار گاز و 3% رطوبت و آب مایع باشد. با این نسبت می‌توان نتیجه بخش ترین عمل انتقال حرارت را صورت داد. اما اگر میزان رطوبت کمتر از 3% باشد، بخار تولید شده با عنوان بخار خیلی گرم یا خشک وارد عمل می‌شود. این نوع بخار برای انتقال گرما و حرارت بسیار خشک بوده و در فرایند ضدعفونی کردن موثر نخواهد بود.

زمانی که دکمه Start را فشار می‌دهید، دستگاه با در نظر گرفتن سه زمان ( زمان اولیه، زمان استریلیزاسیون، زمان خشک شدن ) فرایند را به پایان می‌رساند.

روش کار دستگاه اتوکلاو

محدوده دمایی اتوکلاو

دمای توصیه شده برای دستگاه اتوکلاو در فرایند استریل کردن اغلب بصورت زیر در نظر گرفته می‌شود:

  • 250 درجه فارنهایت یا 121 درجه سانتی گراد
  • 270 درجه فارنهایت یا 132 درجه سانتی گراد
  • 275 درجه فارنهایت یا 135 درجه سانتی گراد

محدوده زمانی اتوکلاو

زمان های قرار گرفتن در معرض بخار جهت استریلیزاسیون، برای هر وسیله و مواد متناسب با اندازه، شکل، وزن، چگالی و… متفاوت است.

اندازه اتوکلاو

سایز دستگاه اتوکلاو با توجه به ظرفیت مورد نیاز مکانی که در آن استفاده می‌شود، متغیر خواهد بود. برای نمونه در مطب دندان پزشکی این دستگاه به راحتی برای ضدعفونی کردن ابزار کوچک روی میز قرار می‌گیرد. در نزدیکی اتاق عمل هم به یک استریل کننده فوری نیاز می‌باشد که ممکن است یک تا سه سینی را در یک زمان استریل نماید. با این وجود بیشتر مراکز درمانی دارای دستگاه های اتو کلاو بزرگی هستند که قادرند 15 تا 20 سینی از وسایل را در هر بازه زمانی استریل و ضدعفونی کنند. اما اتوکلاو های صنعتی برای فرایندهای تولید آنقدر بزرگ هستند که اندازه ی آنها را می‌توان با کامیون یا هواپیما مقایسه کرد.

 

چه وسایلی قابل اتوکلاو شدن هستند؟

ابزارها باید با دستگاه اتوکلاو و گرما و رطوبت بالا سازگار باشند. وسایل مورد نظر همچنین باید بر اساس دستورالعمل های کتبی سازنده، در دستگاه تحت استریلیزاسیون قرار بگیرند. ابزارهایی مانند وسایل و پارچه های جراحی که با بافت های بدن در تماس اند، برای ضدعفونی شدن بسیار مورد توجه هستند. در صورت ضدعفونی نشدن موارد ذکر شده، ممکن است پیامدهای خطرناکی مانند بروز عفونت برای بدن ایجاد شود.

برای وسایلی که در برابر بخار و گرما مقاوم هستند،  استریل شدن در اتوکلاو گزینه بسیار مناسبی بشمار می‌رود؛ زیرا روشی سازگار و مطمئن  برای از بین بردن میکروارگانیسم ها بوده و برای کاربران آن نیز بی خطر است.

هزینه اتوکلاو

دستگاه های اتوکلاو کاربردهای مختلفی دارند. اتوکلاو های صنعتی و دارویی برای کاربردهای خاص و سفارشی تولید می‌شوند که طبیعتا هزینه متفاوتی نسبت به اتوکلاوهای بیمارستانی و مورد استفاده در مطب دارند. علاوه بر هزینه خود دستگاه، هزینه هایی مانند نگهداری و نظارت نیز باید در نظر گرفته شود. با توجه به شرکت سازنده، هزینه های هر دوره، میزان مصرف آب، تعمیر و نگهداری ممکن است در زمان های مختلف متفاوت باشد.

تفاوت اتوکلاوهای صنعتی و پزشکی

اتوکلاوهای صنعتی در حیطه تولید برای استریل کردن مواد و قطعات با بکارگیری بخار و گرما استفاده می‌شوند مانند ساخت لاستیک های ماشین. دستگاه های اتوکلاو در حوزه های علمی و دارویی نیز استفاده می‌شوند. علاوه بر ضدعفونی کردن ابزار، بیشتر این دستگاه ها با مجهز بودن به چرخه مایع، می‌توانند مایعات را نیز استریل کنند.

اتوکلاو های پزشکی نیز برای ضدعفونی کردن اقلام مقاوم در برابر رطوبت و گرما کاربرد دارند. چرخه های مورد استفاده در این دستگاه ها بر اساس استانداردهای صنعتی توسعه و تایید شده است.

 

نکات مهم در استفاده از دستگاه اتوکلاو

  • از آنجایی که دستگاه در فشار بالایی کار می‌کند، باید درب دستگاه اتوکلاو تا زمان به صفر رسیدن فشار قفل بماند و نباید باز شود.
  • اتوکلاوها برای ضد عفونی مواد ضدآب مانند روغن و پودر مناسب نیستند.
  • محفظه اتوکلاو نباید بیش از اندازه شلوع باشد که امکان نفوذ بخار به قسمت های مختلف وسایل ممکن نباشد.
  • اقلامی که درون محفظه قرار داده می‌شوند، نباید با دیواره ها یا بالای دستگاه تماسی داشته باشند.
  • ضایعات و وسایل تمیز باید بصورت جداگانه استریل شوند.
  • ظروف پلاستیکی یا پلی اتیلن نباید در اتوکلاو قرار داده شوند زیرا امکان ذوب آنها وجود دارد و می‌تواند به دستگاه صدمه بزند.
  • مواد قابل اشتعال، خورنده، سمی یا رادیواکتیو هرگز نباید در اتوکلاو قرار داده شوند.
  • مایعاتی که داخل ظروف قرار دارند باید تا 3/2 حجم کل پر شوند تا از سرازیر شدن آنها جلوگیری شود.
  • برای اتوکلاو کردن ضایعات از کیسه های خطر زیستی استفاده نمایید.

نکات مهم در استفاده از دستگاه اتوکلاو

جمع بندی

استفاده از بخار یکی از قدیمی ترین و رایج ترین روش هایی است که برای ضدعفونی و استریل کردن بکار می‌رود و شیوه ای سریع و ایمن می‌باشد. اگر شما نیز از دستگاه اتوکلاو برای ضدعفونی کردن تجهیزات و وسایل پزشکی یا آزمایشگاهی خود استفاده می‌کنید، نیاز است که از فرایند استریلیزاسیون و چگونگی عملکرد آن درک درست و دقیقی داشته باشید. در غیر این صورت ممکن است خطایی رخ دهد و فرایند استریل کردن با موفقیت انجام نشود.

امیدوارم که در این مطلب هرآنچه نیاز دارید را برای شما شرح داده باشیم. شما می‌توانید نظرات ارزشمند خود را برای بهبود ما در قسمت دیدگاه ها یادداشت کنید!

 

مطالب دیگر در تبیکال:

علائم ضربه مغزی

بازگشت به لیست

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.