آشنایی با سوء تغذیه
اگر فردی برخی مواد مغذی را بسیار کم یا زیاد دریافت کند، دچار سوء تغذیه شده است. این وضعیت می‌تواند خطراتی جدی برای سلامتی ایجاد کند، مانند کاهش رشد، مشکلات مربوط به چشم، دیابت، بیماری های قلبی و عروقی و … .
میلیاردها نفر در جهان درگیر مشکل سوءتغذیه هستند. برخی از جوامع نیز به دلیل قرار داشتن در برخی نواحی و یا به دلیل سبک زندگی و منابع، برای ابتلا به برخی از انواع سوءتغذیه مستعدتر می‌شوند. در این مقاله در مورد علت و علائم این مشکل بیشتر بحث خواهیم کرد.
انواع سوءتغذیه
تغذیه کمتر از حد: این نوع سوء تغذیه به علت مصرف ناکافی، پروتئین، کالری و ریز مغذی ها اتفاق می‌افتد. این عارضه، باعث کم وزنی، کوتاهی قد با توجه به سن و کم شدن وزن با توجه به سن شود.
تغذیه بیش از حد: استفاده بیش از اندازه از پروتئین، کالری و چربی، می‌تواند سوء تغذیه ایجاد کند. این نوع از سوءتغذیه می‌تواند چاقی و اضافه وزن فرد را به همراه اشته باشد.
* افرادی که درگیر این مشکل می‌شوند، معمولا با کمبود ویتامین ها و مواد معدنی مواجه خواهند شد؛ به ویژه موادی چون ویتامین A، آهن، روی و ید.
همچنین شما ممکن است با وجود چاقی و داشتن اضافه وزن، به کمبود مواد معدنی و ویتامین ها نیز دچار باشید. زیرا مصرف غذاهایی مانند سیب زمینی سرخ شده و شیرینی‌جات که با داشتن کالری و چربی بالا منجر به این نوع سوءتغذیه می‌شوند، دارای مواد مغذی اندکی هستند.
علائم
نشانه های سوء تغذیه با توجه به نوع آن مشخص می‌شوند. شناختن اینگونه اثرات و علائم، به پزشکان و متخصصان در تشخیص و درمان مشکلات این وضعیت کمک می‌کند.
علائم تغذیه کمتر از حد
همان طور که بیان کردیم، تغذیه کمتر از حد، در اثر کمبود مواد مغذی به وجود می‌آید که می‌تواند سبب موارد زیر شود:
- کاهش وزن بدن
- از دست رفتن چربی و توده های عضلانی
- گود رفتن چشم ها و خالی شدن گونه ها
- معده ورم کرده
- پوست و موی خشک
- بهبود دیرهنگام زخم ها
- احساس خستگی
- مشکل در تمرکز
- تحریک پذیری و آشفتگی
- ابتلا به اضطراب و افسردگی
افرد مبتلا به تغذیه کمتر از حد، ممکن است به یک یا چند مورد از موارد ذکر شده مبتلا باشند. برخی از این اثرات را می‌توان به طور واضح مشاهده کرد.
* Kwashiorkor یا همان کمبود شدید پروتئین، می‌تواند منجر به حبس مایعات و تورم شکم شود. از سویی دیگر، بیماری Marasmus که به دلیل کمبود شدید کالری رخ می‌دهد باعث از بین رفتن چربی و عضلات بدن به طور قابل توجهی خواهد شد.
کمبود برخی ریز مغذی ها در این نوع سوء تغذیه می‌تواند مشکلات زیر را ایجاد کند:
- ویتامین A: خشکی چشم، ابتلا به شب کوری، افزایش احتمال بروز عفونت
- روی: توقف رشد، بهبود دیرهنگام زخم ها، ریزش مو، اسهال، از دست رفتن اشتها
- آهن: مشکل در عملکرد مغز، اختلالات معده، اختلال در تنظیم دمای بدن
- ید: گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید، کم شدن میزان تولید هورمون تیروئید، مشکلات مربوط به رشد
به دلیل به وجود آمدن مشکلات جدی سلامتی برای بدن، سوءتغذیه ممکن است خطر مرگ را نیز به همراه داشته باشد. تخمین زده می‌شود که کوتاه قدی، فقدان روی و ویتامین A، دلیل %45 از مرگ و میرهای سال 2011 در میان کودکان بوده است.
علائم تغذیه بیش از حد
از مشخص ترین نشانه در این نوع از سوء تغذیه، به چاقی و اضافه وزن می‌توان اشاره کرد. البته این امر ممکن است باعث کمبود مواد مغذی بدن نیز بشود.
بر اساس تحقیقات، مشخص شده است افرادی که چاق بوده یا اضافه وزن دارند، به دلیل دریافت ناکافی مواد مورد نیاز بدن، میزان ویتامین و مواد معدنی کمتری نسبت به افراد با وزن طبیعی، در بدن خود دارند. از مطالعه ای که روی تعدادی نوجوان انجام شده بود، دریافت شد، میزان ویتامین E و A در بدن افراد چاق 2 تا 10 درصد از شرکت کنندگان با وزن طبیعی کمتر بود. این اضافه وزن معمولا به دلیل استفاده از غذاهای فرآوری شده و سریع با کالری و چربی بالا اما مواد مغذی کم رخ می‌دهد.
مطالعه ای که بر روی 17000 بزرگسال و کودک انجام گرفت، نشان داد اشخاصی که به استفاده از غذاهای فست فودی عادت دارند، نسبت به دیگر افراد مقابل خود، کالری، چربی و سدیم بیشتر و در عوض ویتامین C و ویتامین A کمتری استفاده می‌کنند.
علت
سوء تغذیه مشکلی است که می‌تواند از شرایط اقتصادی، پزشکی و محیطی ناشی شود. سازمان بهداشت جهانی یا WHO تخمین می‌زند که بیشتر از 460 میلیون بزرگسال و 150 میلیون کودک به مشکل سوءتغذیه درگیرند. با وجودی که بالای 2 میلیارد بزرگسال و کودک دارای اضافه وزن بوده یا چاق هستند.
شایع ترین دلایل سوءتغذیه را در زیر برای شما نام بردیم:
- نا امنی غذایی یا دسترسی نداشتن به غذای کافی و قیمت مناسب: مطالعات ناامنی غذایی در کشور های در حال توسعه و توسعه یافته، به سوء تغذیه مربوط می‌شود.
- ابتلا به بیماری های گوارشی و اختلالات مربوط به جذب مواد مغذی: دچار شدن به برخی بیماری ها مانند بیماری کرون، سلیاک یا رشد زیاد از حد باکتری های روده می‌تواند سبب سوء جذب مواد مغذی در بدن شود.
- زیاده روی در مصرف الکل: نوشیدن زیاد از حد الکل، موجب عدم دریافت کافی پروتئین، کالری و مواد مغذی می‌شود.
- مشکلات مربوط به سلامت روان: ابتلا به مشکلاتی مانند افسردگی، بی اشتهایی عصبی و… احتمال بروز سوءتغذیه را بالا می‌برد. طبق تحقیقی مشخص شد، گسترش این مشکل، در اشخاص مبتلا به افسردگی، 4% از دیگر افراد بیشتر است.
- عدم توانایی در تامین غذا: ضعیف بودن، تحرک کم و کمبود قدرت عضلانی، همگی از عوامل خطرساز برای ابتلا به سوءتغذیه شناخته شده اند. اینگونه مسائل، مهارت و توانایی های تهیه و آماده سازی غذا را دچار اختلال می‌کنند.
تشخیص
نشانه های سوء تغذیه در زمان تشخیص این بیماری توسط پزشکان و متخصصان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ابزارهایی مانند نمودارهای کاهش وزن، شاخص توده بدنی یا BMI، آزمایش خون (برای بررسی وضعیت میزان ریز مغذی ها) و معاینات فیزیکی می‌تواند این مشکل را شناسایی کند.
آزمایش های دیگری برای ارزیابی کمبود ریز مغذی ها در صورت داشتن سابقه کاهش وزن، توسط پزشک برای شما تجویز می‌شود. همچنین باید در نظر گرفت بررسی کمبود مواد مغذی در سوءتغذیه بیش از حد، ممکن است دشوارتر باشد.
در صورتی که از غذاهای فست فودی زیاد استفاده می‌کنید و اضافه وزن دارید، ممکن است بدن شما دچار کمبود ویتامین ها و مواد معدنی شود. برای اینکه از این موضوع آگاهی پیدا کنید، بهتر است عادات غذایی خود را با پزشک در میان بگذارید.
تاثیرات دراز مدت
افزایش احتمال چاقی، دیابت و بیماری های قلبی عروقی، از اثرات طولانی مدت سوء تغذیه بر رو بدن هستند. در واقع سوءتغذیه می‌تواند بیماری های مزمنی را برای فرد ایجاد کند.
مطالعه ای بر روی تعدادی از نوجوانان برزیلی، مشخص کرد پسرانی که در اوایل زندگی با سوءتغذیه رو به رو بوده اند، نسبت به افرادی که این مشکل را نداشتند، با به وجود آمدن مشکلات رشدی، قد کوتاهی پیدا کرده و در مدت زمان 3 سال %5 چربی بیشتری دریافت کرده بودند.
محققان بر این باورند سوءتغذیه ای که در کودکی گریبان فرد را بگیرد، با ایجاد تغییرات متابولیسمی، ممکن است احتمال ابتلای فرد به بیماری های مزمن را در آینده افزایش دهد. کودکانی که به اضافه وزن یا چاقی دچارند نیز برای ابتلا به بیماری های قلبی و دیابت نوع 2 مستعدتر هستند.
به دلیل اینکه این تاثیرات دراز مدت می‌تواند خطر ابتلا به بسیاری از بیماری های مزمن و خطرناک را در فرد بالا ببرد، پیشگیری از سوءتغذیه و درمان آن به پیشگیری از این بیماری ها و مشکلات کمک می‌کند.
افراد در معرض خطر
از آنجایی که سوء تغذیه یک مشکل جهانی است، می‌تواند تمام مردم دنیا را تحت تاثیر قرار دهد. اما برخی افراد بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند که عبارتند از:
- افرادی که در کشورهای در حال توسعه یا با دسترسی محدود به مواد غذایی سکونت دارند: کمبود مواد غذایی و مغذی به خصوص در کشورهای جنوب صحرای آفریقا و آسیای جنوبی بیشتر رایج است.
- اشخاصی که نیاز بیشتری به مواد مغذی دارند مانند بانوان باردار، شیرده و کودکان: حدود 24 تا 31 درصد از بانوان باردار و شیرده در برخی کشورهای در حال توسعه به سوءتغذیه مبتلا می‌شوند.
- کسانی که در آمد پایینی دارند یا فقیر هستند: پایین بودن سطح اجتماعی- اقتصادی، در ابتلای افراد به سوءتغذیه تاثیر مستقیمی دارد.
- سالمندان، به ویژه سالمندان تنها یا دارای معلولیت حرکتی: بر اساس تحقیقات مشخص شده است که 22% از سالمندان به مشکل سوءتغذیه دچار بوده و %45 از آنان در معرض این خطر قرار دارند.
- اشخاص مبتلا به برخی بیماری های خاص که مشکل آنها بر جذب مواد مغذی اثرگذار است: مانند بیماری کرون یا کولیت زخمی. افراد مبتلا به این بیماری نسبت به دیگر افراد، حدود 4 برابر احتمال بیشتری دارد که به سوءتغذیه مبتلا شوند.
پیشگیری و درمان
در صورتی می‌توان این مشکل را درمان و از آن پیشگیری نمود، که به علت های زمینه ای آن رسیدگی شود. سازمان هایی مانند سازمان های دولتی یا مستقل و مدارس می‌توانند در پیشگیری از سوءتغذیه نقش بسزایی داشته باشند.
بر اساس تحقیقات انجام گرفته، تاثیرگذارترین راه هایی که می‌توان با بکار گیری آنها از سوء تغذیه پیشگیری کرد، استفاده از قرص های آهن، روی، ید و دیگر مکمل های غذایی و آموزش به افرادی است که در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند. علاوه بر این ها، ترغیب و متقاعد سازی افراد با احتمال بالای درگیری به این عارضه، به استفاده از غذاهای مفید و سالم در کنار انجام فعالیت های بدنی، می‌تواند در پیشگیری از چاقی و اضافه وزن موثر باشد.
از سویی دیگر استفاده از رژیم غذایی مناسب، حاوی کربوهیدرات، پروتئین، چربی، ویتامین، مواد معدنی و آب کافی می‌تواند در جلوگیری از سوءتغذیه نقش مهمی ایفا کند.
اما درمان این اختلال به عملکرد های فردی بیشتر وابسته است. شخصی که به این عارضه دچار یا مشکوک به آن باشد، باید در اولین فرصت به پزشک مراجعه نماید. فرد متخصص با بررسی نشانه های این وضعیت، یک برنامه غذایی مناسب که احتمالا شامل مکمل های غذایی نیز می‌شود را در اختیار فرد قرار می‌دهد.
ختم کلام
سوء تغذیه به دو نوع تقسیم می‌شود که در هر دو مورد فرد با کمبود ویتامین ها و مواد مغذی رو به رو خواهد شد. سوء تغذیه می‌تواند عملکرد اندام های بدن را تحت تاثیر قرار دهد و موجب ایجاد بیماری های مزمن و خطرناکی شود. بنابراین درمان سوءتغذیه موضوعی است که باید به آن اهمیت زیادی داده شود. صحبت با یک پزشک متخصص و دریافت رژیم غذایی مناسب و مکمل هایی غذایی می‌تواند به رفع این وضعیت منجر شود.
? اگر شما یا یکی از اطرافیانتان به سوءتغذیه دچار بوده اید، از چگونگی درمان آن برای یادداشت بگذارید.
