ضربه مغزی چگونه رخ می‌دهد؟
زمانی که نیرویی بیشتر از حد به سر وارد گردد و سبب شود مغز به جمجمه برخورد کند، به آن ضربه مغزی می‌گویند که یک نوع آسیب مغزی شناخته می‌شود. این آسیب، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار داده و معمولا اثراتی موقتی بر جای می‌گذارد. برخی ضربه های مغزی نیز ممکن است سبب از دست رفتن هوشیاری فرد شوند. زمین خوردن یکی از شایع ترین علت های ضربه مغزی به حساب می‌آید. این افراد مدتی بعد از ضربه وارده بهبود می‌یابند. در ادامه علائم ضربه مغزی و کارهایی که باید در زمان وقوع آن انجام داد را برای شما بیان می‌کنیم.
نشانه های ضربه مغزی
علائم ضربه مغزی ممکن است خفیف تا شدید باشند. این علائم احتمال دارد بلافاصله ظاهر شوند یا در ساعات و روزهای بعدی به وجود آیند که عبارتند از:
- از دست رفتن هوشیاری
- ظاهر مبهوت
- شنیدن صدای زنگ در گوش
- سرگیجه
- سر درد
- لکنت زبان
- مشکلات مربوط به حافظه
- اختلالات چشایی یا بویایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- خواب آلودگی
- احساس ضعف و سستی
- مشکل در حفظ تعادل
- حساسیت نسبت به نور یا صدا
- کاهش سرعت واکنش به محرک ها
- تاری دید یا دوبینی
- خونریزی از گوش یا بینی
نشانه های ضربه مغزی در کودکان
وارد آمدن ضربه به سر در کودکان و خردسالان نیز بسیار اتفاق می‌افتد و رسیدگی به آن بسیار اهمیت دارد. به خصوص نوزادان و کودکان نوپا که در بیان احساس خود عاجزند. در صورت ایجاد هرگونه ضربه به سر کودک باید با پزشک تماس بگیرید. نشانه های زیر، از علائم ضربه مغزی در کودکان است:
- ظاهر شوکه شده
- به آسانی بی حوصله و خسته شدن
- بداخلاقی و تحریک پذیری
- گریه بیش از حد
- عدم تعادل و مشکل در راه رفتن
- اختلال در خوردن یا خوابیدن
- بی علاقگی نسبت به بازی ها و اسباب بازی های مورد علاقه
- استفراغ
- تشنج
زمانی که باید به پزشک مراجعه کرد
اگر به سر شما یا فرزندتان آسیبی وارد شد و دچار علائم جدی ضربه مغزی نشدید (می‌توانید هوشیار باشید، حرکت کنید و پاسخ بدهید)، آسیب وارد شده احتمالا جزئی است و پس از مدتی رفع می‌شود. اما اگر نشانه های نگران کننده ای مانند موارد زیر را مشاهده کردید، باید نسبت به مراقبت های اورژانسی اقدام کنید:
- سردردی که با گذر زمان شدت یابد
- استفراغ پی در پی
- خارج شدن خون یا مایع از بینی یا گوش
- کاهش هوشیاری که زمان زیادی طول بکشد
- مشکلات چشمی یا بینایی مانند گشاد شدن مردمک ها یا اندازه نابرابر آنها
- شنیدن صدای زنگ در گوش که از بین نرود
- احساس ضعف در پاها و دست ها
- رنگ پریده بودن بیش از 1 ساعت
- به وجود آمدن اختلال در رفتار
- آشفتگی و سردرگمی در شناسایی افراد یا مکان ها
- صحبت کردن بصورت نامفهوم
- مشکل فاحش در کارایی ذهنی
- عدم توازن و هماهنگی فیزیکی مانند تلو تلو خوردن و به این سو و آن سو رفتن
- تشنج
- سرگیجه مکرر
- نشانه هایی که در طول زمان شدیدتر شوند
- مشاهده برآمدگی های بزرگ یا کبودی
علت
مغز دارای نوعی ثبات ژلاتینی است. مایع مغزی نخاعی که درون جمجمه هر فرد وجود دارد، از سر در برابر تکان ها و برخورد ها محافظت می‌کند. وارد شدن یک ضربه شدید به سر یا گردن، باعث می‌شود مغز در برابر دیواره های داخلی جمجمه به جلو و عقب حرکت کند. شتاب ناگهانی یا کاهش سرعت سر به دلیل حوادث مختلف مانند تصادفات رانندگی، می‌تواند به آسیب های جدی منجر شود.
این صدمات معمولا مدت کوتاهی عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز علائم ضربه مغزی می‌شوند. همچنین ممکن است باعث ایجاد خونریزی در داخل یا اطراف مغز شوند و شخص را به گیجی و خواب آلودگی طولانی مدتی دچار کنند. این نشانه ها می‌توانند بلافاصله پس از ضربه رفع شوند یا بهبود آنها زمان بیشتری به طول بینجامد.
در صورت ایجاد خونریزی، این اتفاق می‌تواند کشنده باشد. به همین علت معمولا کسانی که دچار ضربات مغزی می‌شوند، باید در ساعات پس از آن، تحت نظارت و مراقبت های اورژانسی قرار بگیرند.
عوامل خطرساز
فعالیت هایی که خطر ایجاد آسیب های مربوط به سر و بروز علائم ضربه مغزی را بالا می‌برند، در زیر نام برده شده اند:
- افتادن و زمین خوردن به خصوص در کودکان خردسال و بزرگسالان مسن تر
- شرکت در ورزش هایی با ریسک بالا مانند فوتبال، هاکی، بوکس و سایر ورزش های تماسی
- انجام فعالیت های پرخطر بدون استفاده از تجهیزات ایمنی
- تصادف کردن سوار بر موتور، دوچرخه یا به عنوان عابر پیاده
- سرباز بودن در جنگ
- مورد آزارهای جسمی قرار گرفتن
- در گذشته درگیر ضربه مغزی بودن
شرایط سلامتی مرتبط با ضربه مغزی
افرادی که از اختلالات تشنجی یا مشکلات عصبی رنج می‌برند ممکن است علائم ضربه مغزی شدیدتری را متحمل شوند. همچنین کسانی که به بیماری هایی مانند بیماری هموفیلی (نوعی اختلال در خونریزی) دچار هستند، بیشتر از دیگران در معرض عوارض شدید ضربه مغزی مانند خونریزی های مغزی قرار دارند.
برخی از تحقیقات نشان می‌دهند ضربه ها و آسیب های مغزی تروماتیک، خطر ابتلا به بیماری هایی مانند پارکینسون و آلزایمر را بالا می‌برند.
عوارض
شایع ترین عارضه های ضربه مغزی عبارتند از:
- سردرد: بسیاری از افراد تا 7 روز سردردهایی را تجربه می‌کنند که به ضربه مغزی مربوط می‌شود.
- سرگیجه: برخی افراد با گذشت روزها، هفته ها و ماه ها پس از سانحه، دچار احساساتی مانند سرگیجه می‌شوند.
- سندروم پس از ضربه مغزی یا علائم مداوم پس از ضربه مغزی: حدود %15 تا %20 درصد از مردم ممکن است بیش از 3 هفته نشانه هایی مانند سردرد، سرگیجه و مشکلات فکری داشته باشند. اما در صورتی که این علائم تا 3 ماه زمان ببرد، به عنوان علائم پایدار پس از ضربه مغزی در نظر گرفته می‌شوند.
- تاثیرات تجمعی از صدمات مغزی چندگانه: در حال حاضر برای بررسی اثرات صدمات وارد شده به سر که بدون نشانه ای به وجود می‌آیند، تحقیقاتی در حال انجام است که به نام آسیب های تحت فشار نیز شناخته می‌شوند.
- سندرم ضربه دوم: تجربه ضربه مغزی دوم پیش از برطرف شدن علائم و نشانه های اولین ضربه مغزی به ندرت می‌تواند باعث تورم مغزی سریع و معمولا کشنده گردد.
* بسیار اهمیت دارد که ورزشکاران تا وقتی که علائم ضربه مغزی را احساس می‌کنند، به فعالیت های ورزشی خود باز نگردند.
مراقبت های دو روز اول
در صورتی که به سر شما ضربه ای وارد شد و علائم ضربه مغزی را در خود مشاهده نمودید، تا زمانی که مطمئن شوید بهبودی کامل پیدا کردید، موارد زیر را مراعات کنید:
- از مصرف کافئین بپرهیزید.
- در طی 24 ساعت، 8 تا 10 ساعت بخوابید و به خود استراحت دهید.
- از فردی بخواهید شما را زیر نظر بگیرد تا مطمئن شوید نشانه های شما بدتر نمی‌شوند.
- از نگاه کردن به صفحه رایانه، تبلت و تلفن همراه خودداری نمایید. اموری که با دستگاه انجام می‌شوند مانند بازی های ویدیویی یا ارسال پیامک، نیاز به تمرکز ذهنی کافی دارند و می‌توانند علائم شما را شدیدتر کنند. نور صفحه نمایش و حرکات آن از دیگر مواردی است که در این خصوص برای شما مضر است.
- در معرض نور زیاد و صداهای بلند قرار نگیرید.
- فعالیت های ذهنی سخت را انجام ندهید؛ مانند کار با کامپیوتر، مطالعه و حتی مدرسه.
- می‌توانید یک مسکن خفیف مانند استامینوفن مصرف کنید.
- به میزان کافی آب بنوشید.
- از فعالیت هایی بدنی سخت و ورزش اجتناب نمایید.
- یک رژیم غذایی سالم و سبک را در پیش بگیرید.
- از نوشیدن الکل خودداری کنید؛ زیرا ممکن است به بدتر شدن نشانه های شما منجر شود.
- داروهای مانند آسپرین و ایبوپروفن را استفاده نکنید. زیرا می‌توانند خطر خونریزی را بالا ببرند و برای برخی صدمات نمی‌توانند مفید واقع شوند.
یک هفته پس از آسیب
پس از گذشت چند روز تا 1 هفته پس از ایجاد آسیب و بهبود علائم ضربه مغزی، می‌توانید به مرور فعالیت های عادی روزانه خود را از سر بگیرید.
- به آرامی فعالیت کنید: اگر علائم شما دوباره مشاهده نشوند، می‌توانید کارهایی بیشتری را انجام دهید. در این زمان به احتمال زیاد می‌توانید به محل کار، مدرسه و یا دانشگاه باز گردید.
- استراحت کرده و کارهایتان را اصلاح کنید: اگر علائم شما بازگشت یا شدت پیدا کرد، فعالیت های دیگری را امتحان کرده و کمی استراحت کنید؛ بطور مثال می‌توانید به جای دویدن، پیاده روی کنید یا برای مطالعه، کتاب های فیزیکی را به جای کتاب های الکترونیکی بکار ببرید.
- به میزان کافی بخوابید، بنوشید و بخورید: به این امور و فاصله گرفتن از هرگونه فعالیتی که سبب تشدید علائم شما می‌شود، ادامه دهید.
- برای بهبود صبر کنید: قبل از شرکت در هرگونه فعالیت ورزشی به خصوص ورزش هایی که با خطر ضربه به سر همراه هستند، باید اطمینان پیدا کنید که ضربه مغزی وارد شده کاملا بهبود یافته است.
- پیگیری وضعیت خود: اگر نشانه هایی از بهبود را در خود نمی‌یابید یا مطمئن نیستید که می‌توانید فعالیتی بی خطر را انجام دهید، در این مورد حتما با پزشک خود صحبت کنید.
* با توجه به وضعیت جسمی و شدت ضربه وارد شده، علائم ضربه مغزی پس از 7 تا 10 روز برطرف می‌شوند. اما اگر بعد از این مدت زمان، آسیب وارده بهتر نشد، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرده و وضعیت خود را با او در میان بگذارید.
پیشگیری
نکات زیر می‌توانند به شما در پایین آوردن خطر آسیب کمک کنند:
- پوشیدن لباس ایمنی: استفاده از لباس های محافظ در زمان ورزش یا در تفریحات در کنار رعایت قوانین بازی و حفظ اخلاق ورزشی، می‌تواند شما را در چنین مواقعی از آسیب حفظ کند. استفاده از کلاه مخصوص در زمان استفاده از دوچرخه و موتور برای پیشگیری از آسیب و بروز علائم ضربه مغزی گزینه مناسبی به حساب می‌آید.
- بستن کمربند ایمنی: استفاده از کمربند ایمنی می‌تواند از وارد آمدن صدمات جدی به سر در زمان رخ دادن سانحه جلوگیری نماید.
- امن کردن خانه: نور کافی برای منزل خود ایجاد نمایید و کف زمین را از هرچیزی که ممکن است سبب زمین خوردن یا سر خوردن شما شود، ایمن کنید. همانگونه که ذکر کردیم، افتادن و زمین خوردن از متداول ترین دلایل ضربه به سر محسوب می‌شود.
- حفاظت از فرزندان: برای مراقب از فرزندانتان در برابر انواع آسیب، بهتر است برای پنجره ها حفاظ بگذارید و مسیر راه پله را ببندید.
- ورزش کردن: برای فعالیت های ورزشی خود برنامه ای منظم را در پیش بگیرید. ماهیچه های پای خود را تقویت کنید تا بتوانید بهتر تعادل خود را حفظ نمایید.
- یاد دادن به دیگران: آموزش افراد ورزشکار، مربیان و پدر و مادرها می‌تواند اطلاعات آنها را در مورد ضربه مغزی بالا ببرد و در پیشگیری از رخ دادن این اتفاق موثر واقع شود.
ختم کلام
مغز عضو بسیاری مهمی از بدن به حساب می‌آید و هرگونه آسیب به سر، به خصوص در کودکان، باید جدی تلقی شود. مراجعه به موقع به پزشک می‌تواند از وقوع صدمات جدی تر جلوگیری کند.
اگر به سر شما ضربه ای وارد شد و علائم ضربه مغزی را در خود احساس کردید، باید تا روزها و هفته های آینده خوب از خود مراقبت کنید. رعایت موارد ذکر شده، موجب می‌شود وضعیت شما سریعتر بهبود پیدا کند. معمولا این نشانه ها کمتر از یک ماه از بین می‌روند. اما گاهی نیز بیش از اندازه ادامه دار می‌شوند که در این شرایط تماس با پزشک، مناسب ترین گزینه است.
اگر شما نیز یکی از افرادی که هستید که ضربه مغزی را تجربه کرده است، برای ما بنویسید چگونه روند بهبودی خود را طی کردید.
