کم خونی چیست؟
فقر آهن در بدن زمانی رخ می‌دهد آهن در بدن جذب نشود یا بدن به اندازه کافی آهن معدنی نداشته باشد. فقر آهن یا کم خونی موجب می‌شود گلبول های قرمز بدن به طور غیرطبیعی کاهش پیدا کند. بیشتر افراد که به این بیماری دچار هستند تا زمان پیشرفت این شرایط، به علائم آن توجه نمی‌کنند. فقر آهن یک مشکل جدی تلقی می‌شود. زیرا ساخت هموگلوبین که اکسیژن خون را حل می‌کند، توسط آهن انجام می‌شود. در نتیجه اگر بدن با مشکل کمبود هموگلوبین مواجه شود، بافت های بدن اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و در عملکرد دچار اختلال می‌شوند. در این مطلب می‌خواهیم نشانه های فقر آهن یا کم خونی را بیان کنیم. اقداماتی نیز وجود دارند که باید در این زمینه انجام دهیم.
نشانه های فقر آهن یا کم خونی
خستگی غیر طبیعی
این مورد یکی از شایع ترین علائم کمبود آهن است. زیرا بدن برای تهیه هموگلوبین نیاز به آهن دارد. همچنین گفته شد که هموگلوبین ها اکسیژن را در خون حمل کرده و به بافت ها می‌رسانند. در صورتی سطح هموگلوبین خون کاهش پیدا کند، اکسیژن مصرفی بافت ها نیز کاهش پیدا می‌کند و ارگان های بدن نمی‌توانند عملکرد درستی داشته باشند. علاوه بر این، قلب باید برای رساندن اکسیژن بیشتر به بدن، بیشتر کار کند. این امر سبب خستگی شما می‌شود. بنابراین کمبود آهن باید مشکلی جدی در نظر گرفته شود.
البته در بسیاری از اوقات فرد به دلیل داشتن یک روز پر مشغله، دچار خستگی زیادی می‌شود. در این شرایط باید خستگی را در کنار دیگر نشانه های فقر آهن یا کم خونی قرار داد.
رنگ پریدگی
رنگ قرمز خون به دلیل وجود هموگلوبین است. در نتیجه سطح پایین هموگلوبین خون از شدت قرمزی خون می‌کاهد. این مورد سبب رنگ پریدگی خون می‌شود. این تغییر رنگ پوست در همه جای بدن می‌تواند ظاهر شود یا ممکن است فقط در نواحی خاص دیده شود؛ مانند لثه، لب یا ناخن. بطور مثال قسمت داخلی پلک باید قرمز باشد. در غیر این صورت، ممکن است یکی از نشانه های کم خونی باشد.
تنگی نفس
طبق مطالب قبلی، هموگلوبین سبب می‌شود گلبول های خون اکسیژن را به بافت های بدن برسانند. در صورت کمبود هموگلوبین خون، اکسیژن رسانی به بافت ها و ماهیچه ها کاهش پیدا می‌کنند. بنابراین تعداد دفعات تنفس بیشتر شده و بدن سعی می‌کند اکسیژن بیشتری را به دست آورد و می‌تواند باعث ایجاد تنگی نفس شود. اگر در انجام ورزش یا بالا رفتن از پله ها دچار تنگی نفس می‌شوید، ممکن است به فقر آهن مبتلا باشید.
سردرد و سرگیجه
در صورتی که سطح آهن بدن شما پایین باشد، سطح هموگلوبین کاهش پیدا کرده و اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد. این وضعیت رگ های خونی مغز را متورم کرده و موجب فشار و سردرد می‌شوند. دلایل ایجاد سردرد مختلف هستند و باید این نشانه را در کنار دیگر نشانه های فقر آهن یا کم خونی در نظر گرفت.
تپش قلب
در توضیحات قبلی گفته شد، سطح پایین هموگلوبین که در اثر کمبود آهن رخ می‌دهد، موجب می‌شود قلب برای دریافت اکسیژن بیشتر، فشار بیشتری را تحمل کند. این امر ضربان قلب را تندتر و غیر طبیعی می‌کند. گاهی اوقات کم خونی شدید باعث بزرگ شدن قلب و نارسایی های قلبی می‌شود.
آسیب پذیری پوست و مو
آسیب پذیر شدن پوست و مو و خشکی آنها از دیگر نشانه های کمبود آهن است. هنگامی که بصورت درست اکسیژن رسانی به پوست و مو صورت نگیرد، خشک و ضعیف می‌شوند. بنابراین کمبود آهن می‌تواند یکی از دلایل ریزش بیش از حد مو باشد.
تورم زبان و دهان
زبان متورم و بصورت غیر طبیعی صاف، می‌تواند از دیگر نشانه های کمبود آهن باشد. کمبود هموگلوبین خون، زبان را لکه دار کرده و درد و صافی را بر روی آن ایجاد می‌کند. فقر آهن همچنین می‌تواند سبب خشکی و ترک در گوشه های دهان شود.
سندروم پای بی قرار
سندرم پای بی قرار به این معنی است که فرد در هنگام استراحت تمایل شدید به حرکت دادن پاهای خود دارد. کمبود آهن می‌تواند به این شرایط دچار شود. همچنین احساس خارش عجیبی را در کف پاها به وجود می‌آورد و در شب شدت پیدا می‌کند. دلیل اصلی این سندروم ناشناخته است. اما 25 درصد از این افراد به فقر آهن مبتلا هستند.
ناخن های شکننده
ناخن های شکننده می‌تواند از نشانه های فقر آهن یا کم خونی باشد. سطح پایین آهن در بدن، ناخن را شکننده و ضعیف می‌کند. در مراحل پیشرفته تر ناخن ها به شکل قاشقی در می‌آیند. وسط ناخن شکل فرو رفته پیدا می‌کند و لبه های آن مانند قاشق گرد می‌شوند. این عارضه بسیار نادر است و فقط در اثر کم خونی شدید رخ می‌دهد.
دلایل کمبود آهن
از دست دادن خون
خون شامل گلبول های قرمز است و در گلبول های خون، آهن وجود دارد. پس اگر خون خود را از دست بدهید دچار ممکن است دچار فقر آهن یا کم خونی شوید. بانوانی که عادت های ماهیانه سنگینی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به کمبود آهن قرار می‌گیرند. همچنین آهسته شدن خونریزی های مزمن مانند زخم معده، سرطان کورولکتال یا پولیپ روده بزرگ سبب پایین آمدن سطح آهن در بدن می‌شود. یکی از دلایل خونریزی در دستگاه گوارش، مصرف برخی داروهای ضد درد مانند آسپرین است.
رژیم غذایی نامناسب
در صورتی که در رژیم غذایی شما به میزان کافی آهن وجود نداشته باشد، می‌تواند فقر آهن را در شما به وجود آورد. بنابراین در این شرایط بهتر است از غذاهای غنی از آهن استفاده نمایید.
جدب ناکافی آهن در بدن
آهنی که مصرف می‌کنید در روده کوچک، جذب خون می‌شود. ایجاد یک اختلال روده ای، می‌تواند جذب مواد مغذی مانند آهن را دچار مشکل کند. در صورتی که بخشی از روده کوچک تحت عمل جراحی برداشته شود، در توانایی بدن برای جذب آهن تاثیر نامطلوب می‌گذارد.
بارداری
بانوان باردار برای اینکه به هموگلوبین بیشتری برای رشد جنین نیاز دارند، در معرض فقر آهن یا کم خونی قرار می‌گیرند. این افراد باید زیر نظر پزشک از مکمل های آهن استفاده کرده و رژیم غذایی خود را اصلاح کنند.
درمان خانگی
در صورتی که پزشک تشخیص دهد که به کمبود آهن مبتلا هستید باید آن را درمان کنید. برای شروع می‌توانید در رژیم غذایی خود، مواد غذایی حاوی آهن را بیفزایید مانند:
- گوشت قرمز و مرغ
- غذاهای دریایی
- انواع دانه ها و مغزها
- انواع حبوبات مانند نخود فرنگی و لوبیا
- سبزیجات تیره مانند اسفناج
مصرف ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک می‌کند. همچنین برخی از مواد غذایی مانع از جذب آهن در بدن می‌شوند؛ مانند چای سبز، چای سیاه، قهوه، لبنیات و… .
درمان در طب سنتی
در طب سنتی برای درمان کمبود و فقر آهن، استفاده از حسوم توصیه می‌شود. در زمان های قدیم یک قطعه آهن را روی حرارت می‌گذاشتند تا سرخ شود. سپس آن را درون آب قرار می‌دادند و آن آب را برای از بین بردن کمبود آهن می‌نوشیدند. حسوم تکه آهنی نامیده می‌شود که در هنگام پختن غذا آن را در ظرف مورد نظر قرار می‌دهند تا عنصر آهن، غذا مغذی کند. موارد دیگر مانند خرما، پسته، زیره سیاه می‌تواند در از بین بردن نشانه های فقر آهن یا کم خونی موثر باشد.
مصرف قرص آهن در صورت توصیه پزشک
اگر از طریق رژیم غذایی نتوانید میزان آهن مورد نیاز بدن خود را تامین کنید، می‌توانید با توصیه پزشک از مکمل های آهن استفاده کنید. مصرف قرص آهن ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد؛ مانند اسهال، یبوست، مدفوع سیاه رنگ، سوزش در قسمت قلب، حالت تهوع. البته این عوارض به مرور زمان کاهش پیدا می‌کنند.
خلاصه
گفته شد زمانی که آهن در بدن جذب نشود، هموگلوبین خون کاهش پیدا می‌کند. زیرا گلبول های قرمز توسط آهن ساخته می‌شوند. در نتیجه‌ی این عارضه، به بافت بدن به درستی اکسیژن رسانی نشده و در عملکرد آنها مشکل ایجاد می‌شود و شخص دچار علائمی مانند تنگی نفس، خستگی، و… می‌شود. شما می‌توانید با تصحیح رژیم غذایی خود و مصرف مواد غذایی حاوی آهن، این علائم را بهبود ببخشید. اما در صورتی که مدت زمان زیادی است که این علائم و نشانه ها را دارید، پیش از هرگونه درمان خودسرانه‌ای باید به پزشک مراجعه نمایید. در صورت تجویز قرص آهن، میزان مصرف و دوز آن نیز باید توسط پزشک متخصص برای شما تعیین شود. در نتیجه باید از مصرف این داروها پیش از مشورت با پزشک پرهیز نمایید.
