زخم بستر چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
زخم بستر یا زخم فشاری، به جراحاتی گفته می‌شود که در بافت های زیر پوست به دلیل فشار طولانی مدت بر قسمت های خاصی از بدن رخ می‌دهند. زمانی که فرد برای مدت زیادی در وضعیتی ساکن قرار بگیرد، این زخم ها در مناطق خاصی از بدن او مانند زانو، آرنج، پاشنه پا و… به وجود می‌آیند. به همین دلیل سالمندان و افراد دچار شکستگی بیشتر به این زخم ها مبتلا می‌شوند. البته اشخاص دیابتی، افراد با مشکلات گردش خون یا تغذیه نیز برای این عارضه مستعدتر از دیگران هستند.
اما این حالت زمانی که شما در خواب و استراحت به سر می‌برید کاملا متفاوت است. زیرا شما بصورت ناخودآگاه وضعیت خود را تغییر داده و خونرسانی به تمام بدن شما انجام می‌گیرد. در واقع زخم بستر هنگامی به وجود می‌آید که خونرسانی به پوست بیشتر از 4-3 ساعت متوقف شود. پوست رفته رفته از بین می‌رود و ناحیه مورد نظر قرمز و دردناک می‌شود. این قسمت در نهایت به رنگ بنفش در می‌آید که درمان نکردن آن می‌تواند باعث ایجاد عفونت شود. این صدمات می‌توانند آنقدر عمیق باشند که حتی عضلات و استخوان را نیز در بر بگیرند. با توجه به میزان شدت زخم بستر ایجاد شده، وضعیت جسمی فرد و وجود بیماری های زمینه ای دیگر، درمان این زخم ها ممکن است از روزها تا سال ها به طول بینجامد.
نواحی مستعد برای زخم بستر یا زخم فشاری
- پاشنه پا
- مچ پا
- باسن و روی استخوان دنبالچه
- اطراف مهره های ستون فقرات
- پشت سر
- کناره های سر
- پشت و کناره زانوها
- پشت کتف یا شانه
- کناره های گوش
عوامل خطر
- ضعف و ناتوانی در حرکت
- فلج بودن
- در بستر بودن برای مدت طولانی
- بیهوش بودن یا کما
- مشکلاتی که فرد را مجبور به عدم حرکت کند، مانند شکستگی
- ناتوانی در احساس درد به دلیل مصرف داروهای ضددرد
- استفاده از کفش های تنگ و نامناسب
سایر عوامل
عوامل دیگری نیز هستند که موارد بالا را تشدید کرده و موجب می‌شوند فرد زودتر به زخم بستر یا زخم فشاری مبتلا شود:
- استعمال سیگار: استفاه از سیگار و دیگر دخانیات موجب کاهش جریان خون می‌شود.
- افزایش سن: افرادی که مسن تر هستند، پوست نازک تر، ظریف تر، خشک تر و با قابلیت ارتجاعی کمتری دارند. همچنین توانایی ترمیم پوست در اینگونه افراد پایین تر است.
- ناتوانی در کنترل ادرار و مدفوع: این وضعیت پوست را مرطوب کرده و احتمال بروز زخم بستر یا زخم فشاری را در فرد بالا می‌برد. از طرفی باکتری مدفوع نیز می‌توانند باعث عفونی شدن زخم شوند.
- اسپاسم های عضلانی: در برخی بیماران، تحرکات غیرارادی ماهیچه ها، موجب سایش پوست شده و احتمال ایجاد زخم بستر را افزایش می‌‍‌دهد.
- رژیم غذایی نامناسب: برخی افراد به دلیل داشتن تغذیه نامناسب با پروتئین و مواد معدنی اندک، سلامتی پوست خود را به خطر اندازند. این امر یکی دیگر از عواملی است که پوست را برای ابتلا به زخم بستر مستعدتر می‌کند.
- کاهش احساس درد: کاهش احساس درد در برخی بیماران به دلیل صدمات نخاعی و سیستم عصبی مشاهده می‌شود. این وضعیت، بیمار را از وجود زخم بستر بی اطلاع می‌گذارد. در نتیجه وارد آمدن فشار به پوست افزایش پیدا کرده و زخم شدیدتر می‌شود.
- کاهش وزن بدن: کاهش وزن شدید، چربی زیر پوست و حجم عضلات را از بین برده و باعث می‌شود پوست تحت فشار زیاد، دچار جراحت گردد.
- ابتلا به برخی بیماری ها: در برخی بیماری ها مانند دیابت، گردش خون و بازسازی زخم بطور ضعیفی اتفاق می‌افتد که همین علت می‌تواند فرد را به زخم بستر دچار کند.
علائم و مراحل زخم بستر
ایجاد زخم بستر شامل چهار مرحله است که با شدت کم شروع شده و به مرور شدیدتر می‌شود:
مرحله اول: در مرحله اول پوست سالم کمی دچار قرمزی می‌شود. در کسانی پوست تیره ای دارند این ناحیه ممکن است رنگ کبودی مانند ( رنگ بنفش یا آبی ) به خود بگیرد. لمس این ناحیه ممکن است با احساس سرما یا گرما همراه باشد و فرد را دچار درد، خارش یا سوزش کند.
مرحله دوم: لایه بالایی پوست یا اپیدرم از بین می‌رود و سطح این قسمت از بدن را به زخم باز، خراش یا تاول درگیر می‌کند و درد زیادی را برای فرد به وجود می‌آورد. همچنین ممکن است پوست اطراف زخم تغییر رنگ دهد.
مرحله سوم: در مرحله سوم با گود شدن زخم بستر می‌توان چربی زیر پوست را مشاهده کرد و انتهای بافت مرده پوست به رنگ زرد است.
مرحله چهارم: در اینجا این قسمت از بدن به شدت آسیب می‌بیند و ماهیچه ها، تاندون ها و استخوان نیز درگیر می‌شوند. عفونتی که در این مرحله برای بدن ایجاد می‌شود، بسیار خطرناک خواهد بود.
عوارض زخم بستر
همانطور که گفتیم زخم بستر یا زخم فشاری، ممکن است روزها، ماه ها و حتی سال ها زمان برای درمان نیاز داشته باشد. بنابراین اگر عفونت در بدن شما گسترش پیدا کند، می‌تواند مشکلات خطرناکی را برای شما به وجود آورد؛ مانند:
- عفونت پوست
- عفونت خون
- عفونت استخوان
- ابتلا به سرطان
- تب و لرز
- تپش قلب
- ضعف عمومی بدن
- سلولیت
درمان زخم بستر
- تغییر و جا به جایی مکرر وضعیت
- کاهش فشار از روی نواحی آسیب دیده یا مستعد زخم بستر با استفاده از بالشت یا پدهای فوم دار
- تمیز نگه داشتن زخم. زخم های خفیف را می‌توانید با آب و صابون و زخم های عمیق را می‌توانید با محلول نمکی شستشو دهید.
- مراقبت از زخم. گازها و پانسمان های مخصوصی در دسترس هستند که کمک می‌کنند زخم سریع تر بهبود یابند. پانسمان های ضدمیکروبی یا هیدروکلوئیدی نمونه ای از این محصولات‌اند.
- استفاده از کرم های موضعی. کرم هایی با خاصیت ضد باکتریایی می‌توانند با عفونت ها مبارزه کرده و برخی کرم های دیگر از ناحیه صدمه دیده محافظت کنند.
- برداشتن بافت مرده. یک پزشک متخصص می‌تواند با استفاده از فشار آب بالا یا وسایل جراحی خاص، بافت مرده را جدا کند. این امر سبب می‌شود زخم بستر یا زخم فشاری سریع تر بهبود پیدا کند.
- بررسی تشک ها. برخی از تشک ها از فومی ساخت شده اند که فشار وارده را کاهش می‌دهند. برخی تخت ها نیز با دارا بودن پمپ، جریان هوا را داخل تشک تنظیم می‌کنند. می‌توانید با توصیه پزشک از این محصولات برای کاهش فشار به بدن استفاده نمایید.
- مصرف آنتی بیوتیک. معمولا پزشک در این شرایط آنتی بیوتیک هایی را جهت درمان عفونت ایجاد شده برای فرد تجویز خواهد کرد.
- بررسی رژیم غذایی. با اینکه در نظر گرفتن رژیم های غذایی مختلف در بهبود این وضعیت تاثیرگذارند، اما باید دانست که پروتئین ها به روند بهبودی زخم بیشتر کمک کرده و اندازه جراحت را کاهش می‌دهند.
- جراحی. پزشک ممکن است علاوه بر برداشت بافت مرده و پیوند دادن لبه های زخم، بخشی از پوست سالم را برای ترمیم از بدن شما بگیرد.
پیشگیری از زخم بستر
می‌توان با بررسی روزانه پوست از لحاظ وجود نواحی قرمز رنگ یا جراحات جزئی در قسمت های تحت فشار بدن، از شدت یافتن این زخم ها جلوگیری کرد. راهکارهای زیر را نیز می‌توان جهت جلوگیری از زخم بستر یا زخم فشاری بکار برد:
- چرخش و تغییر وضعیت بیمار هر دو ساعت یکبار
- حفاظت از پوست با تمیز و خشک نگه داشتن آن
- قرار گرفتن روی ویلچر بصورت صاف یا عمودی هر 20-15 دقیقه یکبار
- قرار دادن بالشتک نرم روی ویلچر برای کاهش فشار به بدن
- در نظر گرفتن تغذیه مناسب برای بیمار حاوی پروتئین، ویتامین، مواد معدنی و کالری کافی
- عدم مصرف سیگار و دیگر دخانیات در افراد مستعد زخم بستر
- کمک گرفتن از یک فیزیوتراپیست برای تقویت عضلات و کمک به خونرسانی بهتر به پوست
خلاصه مطالب
همانطور که گفتیم، زخم بستر یا زخم فشاری در نقاط خاصی از بدن به علت قرار گرفتن در حالتی ساکن و بی حرکت ایجاد می‌شود. معمولا می‌توان از بروز اینگونه زخم ها پیشگیری کرد. زخم هایی که در مراحل اولیه هستند، در منزل قابل درمان‌اند. اما زخم های شدید حتما باید زیر نظر پزشک متخصص بررسی و درمان شوند. در صورتی که نشانه هایی هشداردهنده از زخم بستر را مشاهده کردید، موقعیت خود را تغییر داده و مراقبت های ذکر شده را از ناحیه مورد نظر به عمل آورید. در صورتی که پس از گذشت 48 ساعت محل جراحت، دچار قرمزی، تورم یا گرما شد، فورا به پزشک مراجعه نمایید.
شما می‌توانید تجربیات خود را در این زمینه در قسمت دیدگاه ها برای ما بنویسید.
